Tratado de Maastricht, dixemos non e o tempo deunos a razón

O acordo significou un incremento das competencias da UE en política económica e monetaria, industria, redes tras-europeas, transporte, educación, consumo, investigación, cooperación, medio ambiente, etc. Non se pode obviar que o inicio para a coordinación das políticas económicas coincidiu coa entrada en vigor do Tratado de Libre Comercio entre Estados Unidos, Canadá e México. Non semella que fose unha casualidade.

Lembremos que o Tratado de Maastricht foi asinado o sete de febreiro de 1992, nesta cidade dos Países Baixos, e entrou en vigor o 1 de novembro do ano seguinte, nacendo así a Unión Europea, cunha oposición política e social importante. Este rexeitamento repetiuse nas tres revisións posteriores: de Amsterdam o 2 de outubro de 1997; de Niza o 14 de febreiro do ano 2000; e de Lisboa o 13 de decembro de 2007. Todas estas revisións tiveron como obxectivo ampliar a UE, dotar a esta de maiores competencias, e que nas decisións dos organismos europeos non se esixise o consenso de todos os estados. Todo estes pasos mantendo a elección indirecta de cargos e dotando aos lobbys (esencialmente das corporacións) dun peso importante diante das institucións executivas.

Encol dos efectos do Tratado de Maastricht facía naquel intre, na miña condición de secretario xeral da INTG-CIG, nun artigo unha dura critica respecto da postura do Parlamento Europeo e da Confederación Europea de Sindicatos que realizaban unha valoración negativa do acordo e despois pedían o voto a prol da súa aprobación. Afirmaba no texto que esta postura ambigua podía ser entendida naqueles nas forzas políticas e sindicais países que serían beneficiados polo Tratado, mais era incomprensíbel naquelas nacións nas que se previa por parte das institucións da UE, como era o caso da Galiza, que ía ter un impacto negativo.

Asemade, neste artigo, destacaba outros aspectos: “Pódelle parecer a moitos que a ratificación ou non do, Tratado de Maastricht polo Parlamento Español é suficiente, aínda que non deixa de ser un furto que impide que o conxunto dos cidadáns poidan manifestar sen intermediarios a súa opinión. Porén, aínda que se realizase un referendo, o resultado atará a todas as autonomías a decisión tomada, aínda sabendo de que van a ser afectadas de moi distinto xeito polo Tratado, tal como reflicte un recente estudo do Parlamento Europeo (...) Con Maastricht crease un Banco Central Europeo, que vai a controlar a moeda, e por tanto a macro economía na CE por arriba dos distintos intereses dos estados que a compoñen (especialmente aqueles máis pequenos e débiles economicamente), sen ningún control directo dos afectados, nen do propio Parlamento Europeo, e das 'rexións', autonomías e nacións sen estado. Hai neste sentido un déficit democrático importante. Cómpre lembrar que as diferenzas entre as rexións máis ricas e as máis pobres non deixaron de aumentar malia os Fondos Estruturais; e os moi gabados Fondos de cohesión apenas terán unha contía (na versión máis optimista) de 11.000 millóns de ECUs nos próximos 5 anos. Isto pouco máis do que se gastou nos Xogos Olímpicos, porén a repartir entre España, Portugal, Grecia e Irlanda” (El Correo Gallego, 23 de setembro de 1992; Maastricht: porque un non a un si critico).

É verdade que tamén se creaba un Comité das Rexións, porén como diciamos no voceiro da INTG-CIG, no Eixo de outubro de 1992: “mais ten carácter simplemente consultivo, e ademais non se estabelece cal vai ser a representación "rexional", deixando en mans dos Estados os criterios de designación e introdúcese asemade o concepto de representación local (podémonos atopar fronte a unha nova ofensiva do tipo do Eixo Atlántico por parte do PSOE, querendo enfrontar as grandes cidades coas autonomías, fundamentalmente as históricas).”

O tempo amosou que o efecto negativo do tratado e posteriores revisións non foi igual para todas as autonomías e nacionalidades, e por suposto tivo un efecto moi distinto segundo a clase social. Historicamente a integración na UE acentuou, dende o primeiro momento, a centralización e a concentración do poder e da riqueza, tanto a nivel europeo como do Estado español. Foi un proceso no que cada paso estivo axustado no tempo, para reducir a contestación laboral e social e formando parte dun proceso de asimilación cultural e da dependencia do novo tecido económico. O dado que mellor reflicte as consecuencias negativas da integración para Galiza é a evolución da povoación, que no ano 1987 representaba o 7,33% do total do Estado español (EE), e no ano 2018 o 5,83%. No social, no ano 1987 as rendas do traballo, cun 52,7% de asalariados/as (persoas ocupadas e paradas) sobre o total da povoación activa, representaban un 53% do PIB; no ano 2016 estas porcentaxes eran do 82,2% de persoas asalariadas, que atinxían só o 42,85% do PIB galego.

Polo tanto, dado a orixe e a evolución histórica da Unión Europea, resulta lóxico que as institucións da UE se vexan como lonxanas, xa que as políticas desenvolvidas teñan unha matriz empresarial, tecnicista e cun carácter democrático formal e cada vez máis limitado. Polo que é lóxico que unha gran parte da sociedade non se sinta parte deste proxecto. Segundo o Eurobarometro no ano 2018 un 54% dos habitantes do Estado español non confía nas institucións europeas, fronte a un 39% que si o facía. Sen dúbida os resultados para Galiza serían peores ou cando menos moi semellantes.

Os anteriores son reflexións e cifras que amosan que tiñan razón as forzas nacionalistas galegas opóndose a este modelo de construción da unidade europea, ao Tratado de Maastricht e aos procesos de revisión posteriores. Así o confirman os dados económicos, sociais e culturais. E así o valora a maior parte da povoación, na Galiza e no Estado español, e a maioría dos habitantes dos países desta Unión insolidaria ao servizo do gran capital.

Artigo de Manuel Mera Sánchez

Director da Fundación Moncho Reboiras