Grecia: preludio da crise global do capital.

Adrián Sotelo Valencia.

Non é vaticinio, pero si a constatación da continuidade dun ciclo: se a crise grega non é manexada con coidado polos seus responsables (gobernos, empresarios e especuladores) –e escapa ás súas expectativas poderíase converter nunha crise global do réxime capitalista no mundo; en breve, partindo da súa bifurcación cara aos outros membros dos chamados pigs : acrónimo despectivo de orixe anglosaxoa co que se coñece ao grupo de países do sur de Europa constituído por Portugal, Italia e España, ademais de Grecia.

¿Por que se desencadea a crise no país helénico de pouco máis de 11 millóns de habitantes e 131,940 km²? Son moitas as hipóteses e foron esbozadas por unha variedade de autores especialistas no tema da crise. Nós situámonos na perspectiva científica e crítica da teoría do valor-traballo: canto maior é o desenvolvemento capitalista afianzado no aumento da capacidade produtiva do traballo debida ao progreso tecnolóxico e ao desenvolvemento das forzas produtivas materiais da sociedade capitalista global, tanto menor é a redución da magnitude (I) da que depende –dentro da xornada de traballo− o valor medio da forza de traballo determinado polo tempo de traballo socialmente necesario para a súa reprodución. Ocorre, entón, unha produción cada vez menor de valor que castiga a produción de plusvalía e, no longo prazo, provoca a caída da taxa de ganancia que é o motor do sistema. Esta é a primeira hipótese que expomos. A segunda hipótese refírese ao feito de que, derivado da anterior, a magnitude (II) relativa á plusvalía, ou tempo de traballo excedente non remunerado ao traballador, cada vez máis presenta dificultades para aumentar: noutras palabras o seu crecemento convértese en marxinal, é dicir, crece cada vez menos ao grao de que o seu crecemento pode chegar un punto no que cese. Este momento marca a irrupción da crise, das rupturas e das mutacións nas ordes económica, social e política.

Dentro do neoliberalismo, no curso das décadas dos oitenta e noventa do século pasado, a "saída" da crise do capital consistiu no desdobramento dos investimentos á esfera monetaria e financeira, en sentido estrito fortaleceuse o capital ficticio que se converteu en hexemónico ata a actualidade. A época estivo caracterizada por crises recorrentes estruturais que se desenvolveron nos países dependentes da periferia capitalista, desde a crise mexicana de 1982 ata a de arxentina de 2001-2002. Pero as cousas cambiaron a partir de decembro de 2007, 2008 e 2009, cando a crise do capital se despraza ao centro do centro do sistema económico capitalista: Estados Unidos e agora bifúrcase cara á eurozona, constituída por 16 países, pero tamén cobre a Gran Bretaña, Xapón, Rusia, Turquía e a algúns países de América Latina 2 como México −dependente da economía norteamericana− e Brasil fortemente dependente das importacións chinesas e cuxo goberno recentemente aprobou unha redución do gasto do Estado e autorizou o incremento das taxas de interese supostamente para conter o "sobrequentamento" da economía e o aumento da inflación.

A partir de aquí albiscamos dúas etapas do proceso da crise estrutural do capital.

A primeira caracterízase polas enormes dificultades do capital financeiro e das grandes empresas inmobiliarias que mergullaron ao sistema nunha profunda recesión que só vai ser paliada pola intervención do Estado a través dun apoio incondicional ao capital financeiro. Respecto diso un autor asevera correctamente que: "A dous anos de explotar a crise neoliberal non se prohibiu nin unha das transaccións financeiras que serven para especular, incrementar riscos e intensificar a volatilidade. En cambio, iníciase a última ofensiva na guerra para desmantelar o que queda dunha etapa na vida do capitalismo na que a solidariedade social e unha norma salarial que permitía facer fronte á deficiencia de demanda agregada importaban un pouco. “3

A segunda etapa, que se prolonga ata a actualidade (2010), caracterízase pola crise fiscal do Estado (derivada do apoio que este lle outorga ao capital financeiro ou, mellor dito, ao capital ficticio), o que nos fai recordar a obra do recoñecido autor James O'Connor, The Fiscal Crise of the State , onde certeramente postula a tese da crise do Estado de benestar desde a década dos setenta do século pasado e que agora se desdobra nos seus trazos estruturais sobre as clases traballadoras de todo o planeta. 4

Respecto diso un autor expón que: "A crise fiscal non tardará en chegar a outras economías desenvolvidas con contas fráxiles e endebedamentos excesivos. A causa da gran deterioración nas finanzas públicas foron as medidas adoptadas polos gobernos durante os últimos dous anos para conter as consecuencias da gravísima crise financeira que eclosionou nos Estados Unidos" (o "centro" do Centro do imperio)" "…e que logo se diseminou ao resto do sistema financeiro mundial. As políticas instrumentadas para salvar aos bancos e sacar as economías da recesión xeraron enormes déficit e forzado aos gobernos a endebedarse e a asumir compromisos financeiros que premerán as contas fiscais por moitos anos".5 Mentres que o FMI advirte que a débeda pública pon ao mundo en risco doutra nova crise.6

A contrapartida da crise fiscal, que ocorre no medio da recesión e de graves problemas de sobreacumulación de capital e de diminución da masa de plusvalía creada no sistema, é o forte endebedamento das economías con bancos e acredores. É así como o sistema comeza a se fracturar pola insolvencia ou incapacidade de pagos dos países cuxo déficit é capitalistamente insostible. Deste xeito a débeda de Grecia representa 115,1% do seu produto interno bruto, a de Italia, 118%; a de Portugal, 76,8 e a de España, 53,2%, que se agravan por un crecente desemprego que, na eurozona, se calcula oficialmente pasa os 15 millóns de persoas e promete incrementarse.

Estrutura da débeda grega por países Europeos

Francia: 75.172 millóns de € (40% del total)

Alemaña: 45.003 millóns de €

Gran Bretaña: 15.089 millóns de €

Holanda: 11.892 millóns de €

Italia: 6.924 millóns de €

Bélxica: 3.600 millóns de €

Austria: 4.649 millóns de €

España: 1.273 millóns de €

Suecia: 684 millóns de €

Portugal: 9.746 millóns de €

Irlanda: 8.464 millóns de €

Total: 188.598 millóns de €

Fonte: Banco Internacional de Pagos de Basilea

No caso dos bancos alemáns (en si capital diñeiro que en rigor non xera valor nin plusvalía mentres non se recicla á esfera produtiva), segundos acredores de Grecia no seo da Unión Europea, 7.900 millóns corresponden ao banco hipotecario Hypo Real Está, nacionalizado o ano pasado debido ás dificultades para sobrevivir sen declarar a suspensión de pagos. O segundo banco alemán acredor da débeda Grega é o Commerzbank (un dos líderes do sistema bancario alemán con sucursais en máis de 40 países no mundo) a quen o país helénico adebeda 3.100 millóns, mentres que ao Deutsche Postbank Group (un dos principais bancos de Alemaña provedor de servizos financeiros que se atopa en mans do Estado), débelle 1.300 millóns en bonos e outros produtos financeiros gregos. A consorcios como o de seguros Munich, Grecia débelle 2.200 millóns e ao Allianz, o maior grupo europeo de seguros e un dos maiores aseguradores e provedores de servizos financeiros no mundo, 700 millóns, segundo o Banco Internacional de Pagos.

Neste contexto, o 7 de maio de 2010, os líderes dos 16 países da eurozona aprobaron un "paquete de rescate" a Grecia pola cantidade de 110.000 millóns de euros (uns 147.000 millóns de dólares), dos cales 80 millóns foron achegados por la UE e o resto polo FMI.7 As primeiras partidas da "axuda" millonaria deben chegar antes do día 19 porque o goberno grego ten que liquidar 9.000 millóns polo vencemento dos intereses da súa avultada débeda que ascende a 273.000 millóns e que corresponde a 115% do seu PIB.

Este paquete outórgase a cambio de impor á sociedade grega un draconiano programa de austeridade social que foi aprobado polo parlamento grego hexemonizado polo Movemento Socialista Panhelénico (PASOK) durante tres anos e que inclúe drásticos recortes no gasto público –con énfase no gasto social− co fin de reducir un déficit que alcanza 13,6% do PIB8 para situalo en 8,1% en 2011. Así mesmo, as pensións, os salarios de funcionarios e outros beneficios sociais da poboación serán recortados mentres aumentan os impostos á poboación. Cabe destacar que xa se aplicou un aumento de 10% nos impostos sobre o tabaco, o alcol e a gasolina, así como ao IVE; aumentou tamén a idade para xubilación e flexibilizáronse os despedimentos de traballadores e empregados, mentres que a reforma laboral está pendente.

O paquete, ademais, reforza as medidas orzamentarias en toda a Unión Europea (UE) con todas as consecuencias sociais que iso implica. Entre outras medidas adoptadas destaca un plan xeral de "rescate" por 750.000 millóns de euros (próximo a un billón de dólares), para todos os países europeos en crise e considérase o máis grande desde que os líderes do Grupo das 20 nacións máis importantes do mundo (G-20) acordaron inxectar diñeiro á economía global tras o colapso do banco Lehman Brothers en 2008, o cuarto banco de investimento en Estados Unidos rescatado polo goberno deste país.9

Con todo, esas medidas non atacan de raíz os problemas estruturais que xeraron a crise grega e, en xeral, do réxime do capital en Europa e no mundo, polo que están condenadas ao fracaso e a xerar novos paquetes de austeridade para a poboación. Confirmando o anterior, o presidente da Comisión Europea, José Manuel Durao Baroso, sinalou que “hai que apertarse aínda máis o cinto en pos dunha maior austeridade para que os socios da eurozona fagan esforzos adicionais co fin de atallar os seus avultados déficit públicos".10 En particular, ese fracaso dáse entre outras cousas porque: "O 'plan de rescate' de Grecia non ataca aos beneficios e as rendas financeiras sobre a débeda"11 ; pola contra, estimúlaas e protexe. E o efecto "contaxio" da crise grega a outras países da rexión, debido á insuficiencia das medidas adoptadas, destácao a axencia calificadora Moody’s que ameaza con rebaixar a cualificación crediticia de Portugal e recortar máis a de Grecia a estatus "lixo".12 "O contaxio estendeuse desde Grecia –historicamente un crédito máis débil no contexto da zona euro– a soberanos con métricas de crédito máis fortes como Portugal, Irlanda e España", revelou Moody’s. A partir de aquí a imposición de paquetes de austeridade foise estendendo como lava a cada vez máis países do sur de Europa.

En efecto, o 12 de maio de 2010 o presidente socialdemócrata do Estado Español anunciou a posibilidade de que sexa posto en vigor un paquete de austeridade á poboación para reducir o déficit público do goberno de 11,1% a 3% entre 2010 e 2013. O obxectivo é "aforrar" 5.000 millóns máis en 2010 e un total de 10.000 en 2011. Deles, 1.200 sairán de comunidades e concellos. Tamén contempla diminuír en décimas a previsión do PIB para 2011.13 Para iso expón impulsar as seguintes medidas a través dun decreto lei:

- Reducir o salario 5% en media aos funcionarios (uns 2.600.0000 millóns) e mantelo conxelado en 2011.

- Suspender en 2011 a revalorización das pensións, excluíndo as non contributivas e as pensións mínimas.

- Eliminar o réxime transitorio para a xubilación parcial da Lei 402007.

- Eliminar a prestación por nacemento de euros 2.500 a partir do 1 de xaneiro (o "cheque-bebé").

- Revisar o prezo dos medicamentos (non os de referencia) e adecuar as unidades do envase á duración estándar do tratamento (ata con monodose).

- Suprimir para novos solicitantes a retroactividade do pago por dependencia ao día da presentación, agás se a tramitación supera o límite de 6 meses.

- Reducir 6.045 millóns de investimento público estatal para 2010 e 2011, e 600 millóns de Axuda Oficial ao Desenvolvemento.  14

Un día despois do anuncio do plan español de austeridade o goberno de Portugal, en alianza co conservador Partido Social Demócrata (PSD), aprobou un aumento xeneralizado de impostos e un recorte drástico do gasto co obxectivo de "aforrar" 2.100 millóns e reducir o déficit público desde o 9% de 2009 a 7% do PIB en 201015 para, deste xeito, chegar a 4,6% (só 1,6%) sobre o límite de 3% que impón Bruxelas aos Estados da Unión Europea.

De acordo coa fonte citada do “El País”, o Plan de Austeridade do goberno portugués contempla as seguintes medidas que deterioran as condicións de vida e de traballo da poboación:

- Aumenta a presión fiscal en 1.000 millóns e recorta o gasto noutros 1.100 millóns.

- O IVE subirá un 1% en todos os chanzos e o tipo normal pasará de 20% a 21%.

- O novo imposto do rendemento das persoas físicas (IRS) incrementarase nun 1% para os salarios de ata 2.375 euros mensuais e un 1,5% para os que estean por encima dese valor.

- O imposto ás empresas terá unha tributación autónoma de 2,5% para as máis grandes, sobre todo para as institucións financeiras.

- O imposto sobre o capital aumentará un 1,5% para os tipos de interese dos depósitos a prazo, o que afectará tamén aos dividendos.

- O Goberno recortará 150 millóns nas indemnizacións compensatorias ás empresas públicas, 100 millóns (5%) nas transferencias do Estado aos concellos e rebaixará en 5% os salarios de ministros, deputados, alcaldes, xestores públicos.

Para os gobernos da Europa do gran capital, a crise redúcese á dimensión fiscal dos orzamentos públicos. Como existe un tope ao déficit público de 3%, entón pasalo implica a súa inmediata corrección. A segunda liña de preocupación é a defensa do euro, como "moeda soberana" que é o "cimento" da Unión: preocúpalles a "unidade" e consideran que calquera perturbación das economías pode quebrantala. De tal xeito que así xustifican a imposición das políticas de austeridade e a redución da dimensión social do decadente Estado de benestar consolidado logo da segunda guerra mundial do século pasado. O gran capital financeiro está no xeral de acordo coas medidas de austeridade adoptadas para "paliar" a crise, pero se opón rotundamente a ser obxecto de "axustes" que lesionen os seus intereses de clase, así como dos seus grandes capitais e empresas transnacionais.

Pola súa banda o FMI considera que as políticas de austeridade, que golpean gravemente aos traballadores europeos, constitúen a única alternativa de superación da crise fiscal e da suposta perda de competitividade internacional das economías. Respecto diso, o Primeiro Subdirector Xerente e Presidente Interino do Directorio Executivo, John Lipsky, sinalou:

"A economía grega viuse sacudida por unha reacción adversa do mercado nos últimos meses. Estas presións reflicten a preocupación acerca da sustentabilidade das finanzas públicas e a baixa competitividade. As medidas adoptadas inicialmente para resolver estes problemas non lograron restablecer a confianza do mercado, o que tivo repercusións adversas sobre o sector bancario... As autoridades gregas elaboraron agora un audaz programa integrado por sólidas medidas iniciais orientadas a recobrar a credibilidade e recuperar a confianza do mercado. O programa céntrase en i) restablecer a sustentabilidade fiscal, ii) incentivar a competitividade externa, e iii) salvagardar a estabilidade do sector financeiro. Para dar tempo a Grecia a aplicar estas reformas e demostrar unha traxectoria crible de aplicación de políticas adecuadas, así como para aliviar a carga do axuste sobre o pobo grego, a comunidade internacional puxo en marcha un programa de apoio financeiro sen precedente. As ambiciosas medidas que as autoridades gregas comprometéronse firmemente a aplicar no marco do programa, nun contexto de importantes riscos de contaxio a outros países, merecen un nivel excepcional de acceso aos recursos do FMI.”16

Como complemento do anterior o representante do FMI aclara que "A sólida implementación de reformas orientadas a flexibilizar o mercado de traballo, mellorar a competencia interna e racionalizar a administración pública" será esencial na "estratexia de recuperación da economía grega.

Como se pode apreciar o eixo da preocupación de gobernos e organismos internacionais radica no problema do déficit público e no mercado, que proporcionan o rumbo e os "bos sinais" para os empresarios para decidir investir ou contraer os seus investimentos, como o revela o seguinte diagnóstico do FMI:

"Tras amplas consultas coa Comisión Europea, as autoridades gregas anunciaron medidas fiscais adicionais en febreiro e marzo de 2010, pero estas medidas tampouco lograron afianzar plenamente a confianza do mercado . Para rematar, a inestabilidade nos mercados agudizouse como consecuencia do que parecían seguridades de financiamento insuficientemente claras por parte dos países socios da zona do euro. Como resultado, a confianza do mercado deteriorouse aínda máis, e a preocupación con respecto á sustentabilidade fiscal agudizouse, agravando a crise de confianza. O acceso ao financiamento externo esgotouse e os diferenciais dos títulos do goberno ampliáronse drasticamente, o que creou a ameaza de conducir á economía a unha espiral descendente de novos riscos". 17

Por iso o Programa de austeridade do goberno grego resúmese nestes tres eixos:

1) Restablecer a confianza e a sustentabilidade fiscal.

2) Restablecer a competitividade da economía.

3) Salvagardar a estabilidade do sector financeiro, é dicir, do capital ficticio que en boa parte é o responsable da crise.

Fronte ás ficcións de certas correntes de pensamento dominantes na época do neoliberalismo, que negaban non só a perda de perspectiva de loita dos traballadores senón, ademais, a mesma existencia do mundo do traballo e do seu protagonista: o obreiro, consideramos que esta crise marca o preludio do rexurdimento dun suxeito histórico, certamente renovado pola incorporación de sectores e clases sociais do mundo proletario, que vai dar a resposta ante as arremetidas do capital e do Estado nesta conxuntura histórica da crise capitalista caracterizada, como asentamos ao principio, pola diminución relativa da produción do valor e polas crecentes dificultades que atopa o capital social global para seguir incrementando tanto a masa como a cota de plusvalía. Por todo iso ao capital non lle queda outra alternativa que facelo a partir da expropiación do fondo de consumo e de vida da forza de traballo e estendendo a superexplotación do traballo no seo mesmo dos países do capitalismo avanzado.

Notas:

1 El autor é, sociólogo, investigador do Centro de Estudos Latinoamericanos da Facultade de Ciencias Políticas e Sociais da UNAM

2 Eleni Belu, "A crise económica capitalista internacional", Revista Comunista Internacional, núm. 1, 2009-2010, p. 15. Unha boa análise destes cambios estruturais en América Latina atópase en CEPAL, Panorama da inserción internacional de América Latina e o Caribe . Crise e espazos de cooperación rexional , Nacións Unidas, Santiago de Chile, 2008-2009, outubro de 2009, dispoñible en internet: http:www.eclac.orgcgi-bingetProd.asp?xml=publicaciónsxml636906P36906.xml&xsl=comerciotplp9f.xsl&basee=comerciotpltop-bottom.xsl.

3 Alejandro Nadal, "A Unión Europea rescata o proxecto neoliberal ", La Jorrnada , 12 de maio de 2010.

4 A crise do welfare state europeo orixinouse coa firma do Tratado de Maastricht o 7 de febreiro de 1992 que entrou en vigor o 1 de novembro de 1993 e co que se constituíu a actual Unión Europea (UE).

5 O mundo prefire non ver a próxima crise fiscal", Rebelión, 31-03-2010.

6 La Jornada, 20 de abril de 2010.

7 Cf. FMI, Comunicado de Prensa Non. 1087 (S) de 9 de maio de 2010, en: http:www.imf.orgexternalspanishnpsecpr2010pr10187s.htm .

8 La Jornada, 08 de maio de 2010

9 La Jornada 08 de maio de 2010.

10 La Jornada, " Recibe Grecia fondos de FMI-UE para salvala da bancarrota", 12 de maio de 2010.

11 " Roubo organizado contra Grecia", 10 de maio de 2010.

12 La Jornada, " Recibe Grecia fondos de FMI-UE para salvala da bancarrota", 13 de maio de 2010

13 El País online , " Plan de choque de Zapatero", http:www.elpais.comarticuloespanaZapaterodáenvorcoestratexiarecortesoldospublicosprecedenteselpepunac20100513elpepinac_1Tes , 13 de maio de 2010.

14 Idem.

15 Idem.

16 FMI, Comunicado de Prensa Non. 1087 (S) de 9 de maio de 2010, en: http:www.imf.orgexternalspanishnpsecpr2010pr10187s.htm .

17 Idem. Negritas e subliñados nosos.