Entrevista a Emir Sader: “Procesos como os que temos en América Latina teñen que debater co movemento popular”

A construción do poder popular creo que é unha conquista significativa unha experiencia de poder popular, pluralista, democrática, que outros procesos non tiveron até do agora. Agora claro, o Estado, debido á crise do capitalismo, do remanente do capitalismo venezolano, leva ao Estado a nacionalizar empresas, pero preocupa a idea da capacidade que teña o Estado para dirixir esas empresas...

- Gustaríanos saber as túas opinións acerca do proceso que se vén dando en América Latina, de impulso do pensamento socialista, de avanzo nos gobernos e, nese marco, como podemos avaliar os resultados electorais de Chile?

Coido que tivemos dúas décadas completamente distintas, a dos 90 de hexemonía neoliberal e a primeira deste século de hexemonía progresista e agora na segunda década, digamos deste século, unha consolidación do que se fixo na primeira década do que se fixo neste século. Por unha banda coa vitoria de Mujica en Uruguai coa consolidación de Evo Morales en Bolivia. E por outra banda unha recomposición da dereita, da cal a vitoria Piñera fai parte, a derrota de Zelaya fai parte. Co cal imos transitando dun momento onde había dúas hexemonías moi consolidadas agora onde haberá enfrontamentos máis claros.

Penso que as eleccións en Brasil e Arxentina van ser momentos en que se van a expresar máis claramente estes enfrontamentos. Cal vai ser a resultante neses dous países, dos que os resultados son importantes porque os dous están en procesos de integración rexional. Entón creo que os resultados neses dous países van mostrar máis claramente que vai pesar na década que vén.

E coido que Chile é distinto, xustamente porque nunca se impuxo unha derrota clara á dereita neopinochetista. Eles sempre estiveron por riba do 40% até o 48% e agora xustamente por desgaste no tempo, por erros da Concertación que non logrou mobilizar á mocidade, o que podería terlle dado a vitoria, entón terminou gañando a dereita. Pero hai que dicir que eu non incluiría Chile, até o de agora entre os países progresistas, porque asinou TLC cos Estados Unidos, a súa xestión está baseada nun modelo exportador central. Por iso non tiveron políticas sociais que poderían terlle dado un respaldo máis fondo ou unha vitoria á Concertación.

- O triunfo de Obama xerou expectativas en sectores da esquerda latinoamericana. Expectativas que se foron diluíndo co paso do tempo. Cal é a túa valoración da administración Obama no presente?

Ben, expóñoo en tres niveis. Sabíase que onde podería significar un cambio importante era na opinión pública interna de Estados Unidos que desde Nixon tivo unha viraxe a dereita. Iso poida que se consolide ou non. Pero é onde os demócratas teñen máis capacidade de manobra para facer políticas sociais. Está pelexando por exemplo no tema da saúde. Pero recibe un déficit fiscal moi grande como para que puidese ter marxe de recursos para implementar unha política así.

No papel imperial norteamericano, eu penso que consolida a liña, o cal era previsíbel. Estados Unidos non vai saír de Afganistán, non vai saír de Iraq, ten as mans atadas.

En América Latina podería ter xogado máis, tiña máis marxe de manobra, co tema cubano, non pondo as bases militares en Colombia, tendo unha actitude máis coherente co de Honduras, que coido que moi axiña debilitou a súa imaxe. Claro que en Honduras é unha vitoria de Obama e de Hillary Clinton en particular, pero non creo que o poidan reproducir máis, e se van por esa onda terán unha axenda negativa e non positiva na rexión. Entón eu creo que se baixou o perfil de Obama moi axiña cara a América Latina.

- Ti fuches un dos estudosos da experiencia do socialismo do século XX. Hoxe en día os procesos de transformación en América Latina enarboran a bandeira do Socialismo do Século XXI. Para ti que non debe ser no socialismo do Século XXI revisada a experiencia do Século XX?

E que non debe ser? A experiencia da Unión Soviética concentrouse en estatalizar os medios de produción e non socializalos, con iso os traballadores non se volveron suxeitos do novo proceso histórico. Segundo, impuxéronse modelos centralizadores de partido único, de falta de democracia interna. Eses para min son dous temas importantes. Eu diría que herdamos un tema que vén da Revolución Soviética, o socialismo non apareceu nos países do centro capitalista como o prevía Marx senón na periferia. Lenin e Trotsky apostaban que viría a revolución en Europa e que rescataría a Revolución Soviética, iso non pasou. Entón quedou un tema que Preobashensky chamaba de acumulación socialista primitiva.

Podemos dicir de palabra que hai que dar un salto dunha etapa histórica a outra, pero sen bases materiais non se dá. E o tema era como acumular para poder dar ese salto. Stalin buscou unha solución violenta, expropiando ao campesiñado. Conseguiu unha industrialización acelerada pero tivo un problema agrario e campesiño eterno. China tiña detrás de si dúas experiencias negativas, o igualitarismo na miseria, Kampuchea e Albania. Entón para buscar dar un salto foi buscar os recursos no mercado, poida que non nos guste a dose, poida que o estilo de industrialización e consumo non nos guste, pero é un tema incontrastábel. Cuba busca normalizar as súas relacións con Estados Unidos porque necesita eses recursos; ten bos acordos con China, con Venezuela, co Alba, con Brasil pero non son suficientes. Entón ese tema queda pendente: os recursos para dar un salto económico significativo e ademais con que modelo facelo. No Século XX era a industrialización. Pero a industrialización estilo cepalino chegou aos seus límites. A internacionalización da economía vai en contra diso.

Estou seguro de que non lle gusta a Chávez ou a Evo Morales negociar con Repsol; se o fan é porque non hai recursos. Non abonda con que Bolivia nacionalice, ten que ter recursos e un estilo de dirección que sexa socializador. Pero ese tema queda pendente. América Latina é un avance importante pero estamos illados no mundo. Entón o tema dos recursos materiais é un tema serio a resolver. Que non se fai soamente con recursos pero é un tema serio para todos os nosos países. Negociar co capital internacional, en que condicións negociar. Que significa, que concesións hai que facer? É posíbel avanzar ao socialismo negociando co capital internacional? Ou, que etapas habería que pasar para chegar efectivamente a unha socialización da economía.

- E o tema do debate e a crítica pública sempre foi un tema central de debate dos socialistas sobre as experiencias do socialismo do Século XX. Quen apostamos por un modelo de democracia participativa e protagónica entendemos que o debate e a crítica é inmanente ao concepto de Socialismo de Século XXI. Cal é a túa opinión respecto diso.

Os grandes dirixentes son críticos cos seus propios procesos. Non só Fidel e Hugo Chávez, senón tamén o Che e Gramsci. Porque non podemos estar contentos co que estamos facendo. Temos mellores ideas que a dereita, pero se non logramos callar maiorías nos nosos países entón temos que facernos permanentemente balances autocríticos. Procesos como os que temos en América Latina teñen que debater iso. Teñen que debater co movemento popular, teñen que debater internamente nos partidos, non só facer balance senón para formar cadros. Hai que dar case un salto xeracional. Entre unha vella xeración revolucionaria e outra que foi vítima da caída do muro de viraxe á dereita de certo desalento. Eu coido que esa nova xeración ten que se formar cunha perspectiva crítica senón non contribuirá, senón non será creativa. Se non é así, e aínda dicindo o contrario, imos repetir modelos que están esgotados, a socialdemocracia estao o socialismo soviético estao. E a crítica non é soamente polas ideas, senón por crear espíritos creativos que é o que máis necesitamos.

- Cal é a túa avaliación da actual conxuntura da Revolución Bolivariana.

En realidade vin [a Venezuela] máis a coñecer. Non se pode coñecer a situación venezolana pola prensa, senón sería unha visión catastrófica. Eu vin onte unha experiencia importante coas comunas e impresionoume moito. A construción do poder popular creo que é unha conquista significativa unha experiencia de poder popular, pluralista, democrática, que outros procesos non tiveron até do agora. Agora claro, o Estado, debido á crise do capitalismo, do remanente do capitalismo venezolano, leva ao Estado a nacionalizar empresas, pero preocupa a idea da capacidade que teña o Estado para dirixir esas empresas, hai que ter cadros que fagan unha xestión que sexa á vez eficaz, pluralista, democrática. O socialismo soviético fracasou en todos os planos, tamén no tema da tecnocracia que non funcionou. Non lograron innovación tecnolóxica, socializadora da economía. O cal por si só xa era unha dificultade na competencia co imperialismo.

Como o fixo Bolivia parecería que avanza por un camiño innovador. Dá a impresión de que Venezuela non definiu aínda claramente nin o modelo económico que debe ter na transición ao socialismo nin o Estado que debe ter de acordo a iso. Dígoo moi modestamente como alguén que apoia, pero entón son os dous temas que vin preguntar un pouco, como andamos coa construción do modelo económico para a transición e que tipo de Estado se debe construír, xustamente tamén para que outros procesos poidan aprender da revolución venezolana.

- Noutra orde de ideas CLACSO acaba de rematar un proceso de debate interno, de modificación dos seus cadros directivos. O propio Centro Internacional Miranda está tramitando todo o proceso de incorporación a CLACSO. Cal é balance e cales son as perspectivas de CLACSO?

Fixemos a nosa Asemblea Xeral en Cochabamba, que foi aberta por Evo Morales e pechada por Álvaro Linera, fomos a un segundo mandato. Cremos que este segundo mandato é basicamente consolidación do que desenvolvemos. Estamos construíndo unha extraordinaria rede de máis de cincocentos cursos de Posgrao en América Latina. Estamos difundindo máis as cousas latinoamericanas. A Enciclopedia Latinoamérica vai saír en fascículos semanais en La Jornada, Página 12, nunha revista brasileira, Carta Capital. Multiplicamos a edición de libros, pasamos de vinte e algo a máis de cen. Estamos editando con editoriais e con centros nosos. Estamos multiplicando o traballo de formación de cadros. A Escola Latinoamericana de Políticas Públicas. Estamos traballando con gobernos, con movementos sociais para multiplicar a formación. E estamos facendo unha convocatoria á intelectualidade latinoamericana para que se implique máis activamente nos procesos políticos. Un drama da esquerda é a ruptura entre a elaboración teórica e a práctica política segue pesando fortemente, entón a elaboración teórica tende a volverse intelectual, ou liberal por unha banda ou ultraesquerdista porque a teoría nosa é moi bonita e a práctica non o é. Entón prefiren encerrarse na teoría pero a teoría en si mesma distanciada da práctica, resulta sen efectividades concretas. A práctica vólvese pragmática, case oportunista porque abandona reflexións autocríticas, reflexións estratéxicas, reflexións programáticas. Entón é importante que Álvaro Linera sexa un intelectual, que Rafael Correa o sexa. É importante que Hugo Chávez tire pola elaboración teórica. Porque hai que reaproximar a práctica á elaboración teórica. Coido que un gran problema da esquerda latinoamericana. Avanzamos en integración rexional en contraposición aos TLC, en políticas sociais en contra de axustes fiscais, iso está ben. Pero agora estamos chegando a topes. Tócanos agora enfrontar temas pendentes, o que facemos coa hexemonía do capital financeiro, co modelo de agro negocios, ditadura dos medios privados. Son grandes temas nos que temos que construír alternativa. E isto non se fai só coa práctica nin só coa teoría. E isto é o máis importante que debemos superar. CLACSO pretende humildemente contribuír a iso nos próximos tres anos.

- Hai plans en Venezuela de publicación da enciclopedia latinoamericana?

Queremos unha vez máis entregar ao comandante Chávez, agora a edición en castelán, de Akal, e buscar unha edición non só venezolana, senón para o ALBA. Porque esta edición de Akal sen ser cara comparativamente, é cara para unha distribución máis ampla, para xente nova, estudantes, xornalistas. Entón imos ver se logramos facerlle chegar a enciclopedia ao comandante. Porque o dixo nun programa ‘Aló Presidente’, queremos ver se agora o reitera cando temos o CD listo coa Enciclopedia en español, para entregalo para que o faga Venezuela ou o ALBA do xeito que lle pareza mellor.

- Hai unha xeración de xente nova en Venezuela que se achega ás ideas socialistas. Cal é a túa mensaxe a esas novas xeracións que se achegan a un ideal de transformación.

Este é un diferencial moi importante. Porque vostedes non saben como a esquerda tradicional envelleceu noutras partes. Aquí hai novos achegándose á práctica política. Hai entusiasmo. Eu coido que hai que pensar que un militante é un teórico da práctica política e é un teórico que actúa no político. Non é simplemente alguén que le ou se interesa. Ese é o convite para eles. Que partan do que se elaborou até o de agora. Pero todo o que se elaborou até o de agora non construíu un mundo novo, o marxismo é un método. O método dialéctico. Utilizar ese método para construír a nova realidade e América Latina é un gran laboratorio para iso. A historia está aberta, esa nova xeración atopa unha disputa hexemónica non decidida, que vai ser decidida coa articulación de teoría e práctica polas novas xeracións da esquerda.

Entrevista tirada de ‘Adital’, 11/03/2010.